NIE z różnymi częściami mowy

Wyraz nie piszemy rozdzielnie:

1. Z osobowymi formami czasownika oraz bezokolicznikiem, np.
   nie pragnę, nie umiesz, nie poszedłem, nie będę płakała, nie chcieliby, nie lękać się, nie móc, nie upiekłabyś
   WYJĄTKI: niepokoić, niewolić, niedomagać, niedowidzieć, nienawidzieć
2. Z formami osobowymi czasowników występujących w funkcji bezosobowej, np.
   nie powinno się podpowiadać, nie wypada krzyczeć, nie należy kłamać, nie nalażałoby sie kłócić, , nie wypadało prosić
3. Z wyrazami występującymi w znaczeniu czasownikowym lub w funkcji orzecznika, np.
   nie trzeba (przypominać), nie wiadomo (kto wygra), nie brak ( było odwagi), nie warto (kłamać), nie sposób było ( przewidzieć), nie wolno (lekceważyć), nie wstyd (ci było narzekać), nie żal (wam było odjeżdżać)
4. Z przymiotnikami w stopniu wyższym i najwyższym, np.
   nie łatwiejsze, nie najłatwiejsze, nie krótsze, nie najkrótsze
5. Z przysłówkami w stopniu wyższym i najwyższym, np.
   nie głębiej, nie najgłębiej, nie szybciej, nie najszybciej
6. Z przysłówkami nie pochodzącymi od przymiotników, np.
7. Z zaimkami, np.
   nie my, nie ja, nie mój, nie twoja, nie swój, nie ich, nie ten, nie każdy
8. Z liczebnikami, np.
   nie raz, nie dwa, nie pierwsza, nie siódmy, nie tysiąć, nie jeden (błąd popełnił)
   WYJĄTKI:niejeden(wielu: ten i ów), niewiele, niewielu
9. Z rzeczownikami, przymiotnikami i przysłówkami, jeśli wyraz nie wyraża nie zaprzeczenie, lecz wyraźne lub domyślne przeciwstawienie, np.
   winę ponosi nie dziecko, lecz rodzice
   nie prawda, lecz kłamstwo do tego doprowadziło
   nie ładne, lecz piękne są te obrazy
   nie zwykły, ale nadzwyczajny wprost stosunek do dzieci
   nie dobrze, ale bardzo źle postąpiłeś
   
   
10. Wyraz nie piszemy łącznie:
11. Z rzeczownikami, np.
    niebezpieczeństwo, niezależność, niedopałek, niepogoda, nieobecność, niedokładność, nietakt, niepokój, niewola, nieporządek
12. Z przymiotnikami, np.
    niechętny, niecierpliwy, nieczynny, niejednakowy, nieobecny, niespokojny, niesmaczny
13. Z formami stopnia wyższego i najwyższego przymiotników, jeśli wyraz nie oznacza wyraźną cechę przeciwstawną lub jeśli przymiotnik bez nie w ogóle nie występuje, np.
    nieszczęśliwy - nieszczęśliwszy - najnieszczęśliwszy
    niegrzeczny - niegrzeczniejszy - najniegrzeczniejszy
    niedorzeczny - niedorzeczniejszy - najniedorzeczniejszy
    Od przymiotników typu nieszczęśliwy, niegrzeczny tworzymy również formy zwykłego zaprzeczenia: nie szczęśliwszy (nie jest szczęśliwy), nie grzeczniejszy (nie jest grzeczniejszy), nie najgrzeczniejszy (nie jest najgrzeczniejszy)
14. Z  przysłówkami utworzonymi od zaprzeczonych przyimków, np.
    niejasno, niedawno, niedbale, niezupełnie, nietrudno, niezwykle
15. Z formami stopnia wyższego i najwyższego przysłówka. jeśli nie wskazują na wyraźną cechę przeciwstawną lub jeśli przysłówek bez nie w ogóle nie występuje, np.nieszczęśliwie - nieszczęśliwiej- nienajszczęśliwiejniegrzecznie - niegrzeczniej - nienajgrzeczniejniedorzecznie -niedorzeczniej - nienajdorzeczniej
16. Z nielicznymi zaimkami i liczebnikami mającymi zupełnie inne znaczenie z przeczeniem nie i bez przeczenia, np.
    nieco, niejaki, niektóry, nieswój (niezdrowy), niejeden (wielu), niewiele, niewielu

Igor Sikirycki
ROZTARGNIONY
Nie poszedł do szkoły,
bo dziś jest klasówka,
A on nie pamiętał
o żadnych słówkach.

Poszedłby do zoo,
Lecz nie lubi zwierząt,
Zajrzałby do książek,
lecz nie wie gdzie leżą.

Puknąłby się w czoło
by mieć pomysł nowy,
lecz nie może znaleźć
ni czoła, ni głowy.

Maria Konopnicka
NIEZAPOMINAJKI

Niezapominajki
to są kwiatki z bajki!
Rosną nad potoczkiem,
patrzą rybim oczkiem.

Gdy się płynie łódką,
Śmieją się cichutko
I szepcą mi skromnie:
„Nie zapomnij o mnie”.

POĆWICZ

łaska-niełaska
obecność-nieobecność
posłuszeństwo - nieposłuszeństwo
przyjaciel- nieprzyjaciel

porządek - nieporządek
szczęście - nieszczęście
porozumienie - nieporozumienie

ciekawy - nieciekawy
gotowy - niegotowy
doskonały - niedoskonały
bezpieczny - niebezpieczny
grzeczny - niegrzeczny
przypadkowy - nieprzypadkowy

nie nasza to sprawa
nie my będziemy sądzić

nie twoja to wina
nie wy będziecie odpowiadać

nie oni stłukli szybę

coś niecoś zrozumiałem

nie ono płakało tak głośno

Nie bezpieczeństwa oczekiwał, lecz zagrożenia.

Nie przyjaciel nas odwiedził, lecz wróg.

Nie pogoda nas wystraszyła, lecz długa droga.

Oceny miał ni dobre, lecz bardzo dobre.

Las w tej okolicy był nie gęsty, ale bardzo rzadki.

Pies poruszał się nie zgrabnie, lecz ciężko, nieporadnie

Kto pyta, nie błądzi.
Zgoda buduje, niezgoda rujnuje.

Czerwone gitary

Nie spoczniemy

Nieutulony w piersi żal, 
bo za jedną siną dalą - druga dal.
Nie spoczniemy, nim dojdziemy, 
nim zajdziemy w siódmy las,
więc po drodze, więc po drodze, 
zaśpiewajmy chociaż raz.

2. Nienasycony w sercu głód, 
bo za jednym mocnym chłodem – drugi chłód.
Nie spoczniemy, nim dojdziemy,
nim zajdziemy w siódmy las,
więc po drodze, więc po drodze,
zaśpiewajmy jeszcze raz.

Ref.: Nie wytańczony wybrzmi bal,
bo za jedną siną dalą - druga dal.
Nieuleczony uśnie ból,
za pikowym czarnym królem - drugi król.

3. Niepocieszony mija czas,
bo za jednym czarnym asem - drugi as.
Nie spoczniemy, nim dojdziemy,
nim zajdziemy w siódmy las,
więc po drodze, więc po drodze
zaśpiewajmy chociaż raz

Rafał Brzozowski "Nie mam nic"

Nie mam nic, nie możesz teraz więcej już ode mnie chcieć
Nie mam nic, to cień.
Nie mam nic, nic nie mam choćbyś chciała i pragnęła byś
Nie mam dziś, już nic.

Niezbyt wiele o mnie wiesz, 
nie znasz czułych moich miejsc, błądzisz gdzieś.
Obojętny jest mi świat, w którym ważne ile masz
Więcej, mniej.

Ref.
Nie ma już światła w nas
ogień ten przypadkiem dawno zgasł.
Nie ma słów, mądrych zdań, został bukiet róż.

Nie mam nic, zwyczajnie tak po prostu tylko jest mi żal.
Chciałem być coś wart.

Niezbyt wiele o mnie wiesz, 
nie znasz czułych moich miejsc, błądzisz gdzieś.
Obojętny jest mi świat w którym ważne ile masz, 
Więcej, mniej.